ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Πολιτισμός

Αρχιτεκτονική

Από τα τρία μεγαλύτερα νησιά, η αρχιτεκτονική της Λέσβου έχει τη μεγαλύτερη συγγένεια με τα γειτονικά παράλια της Μικράς Ασίας και τη Βαλκανική αρχιτεκτονική των προτύπων της ενδοχώρας.

Το ρωμαϊκό υδραγωγείο της Μόριας με τις πελώριες αψίδες του και τα βυζαντινά κάστρα της Μυτιλήνης και του Μολύβου, απομένουν μοναδικοί μάρτυρες αλλοτινών εποχών ακμής του νησιού, πριν το μουσουλμανικό στοιχείο καταλάβει σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της ιστορίας των κτισμάτων του νησιού, μετά την οθωμανική κυριαρχία του 1462.

Το "χαγιάτι" και το "σαχνισί", χαρακτηριστικά στοιχεία της αρχιτεκτονικής της Σμύρνης και της Κωνσταντινούπολης, απαντώνται συχνά στα αρχοντικά του Μολύβου και της Μυτιλήνης, φανερώνοντας την επίδραση του κατακτητή στις ανώτερες κυρίως τάξεις, που λόγω εμπορικών επαφών είχαν σχέσεις με την ενδοχώρα.

Οικισμοί όπως ο Μανταμάδος, η Καλλονή και ο Πολιχνίτος, το Πλωμάρι και η Αγιάσος κάνουν την εμφάνισή τους αυτή την περίοδο στην Λέσβο, ενώ τα πετρόχτιστα παραδοσιακά σπίτια και τα λιθόστρωτα καλντερίμια, αποτελούν ίσαμε σήμερα γραφικές γωνιές, ιδανικά σκηνικά τιμητικών ουζοκατανύξεων...

Νεοκλασικές έως τολμηρά εκλεκτικιστικές αστικές κατοικίες απαντώνται στη Μυτιλήνη, αλλά και στο Μόλυβο και στο Πλωμάρι - μάρτυρες των εποχών της ακμής - όταν η Λέσβος τροφοδοτούσε τις αγορές της Ευρώπης με το εξαιρετικά παρθένο ελαιόλαδο και τα μοσχοσάπουνα της.

Οι πολιτισμικές επιρροές της Ευρώπης εκτός από την αστική, επηρέασαν και την βιομηχανική αρχιτεκτονική της Λέσβου, η εντατική εκβιομηχάνιση της οποίας αφορούσε κυρίως τη συλλογή και την επεξεργασία ελαιόκαρπου. Τα ερειπωμένα βιομηχανικά συγκροτήματα του νησιού (ελαιοτριβεία, πυρηνελαιουργεία, σαπωνοποιεία και ταρσανάδες), αποτελούν σήμερα ένα μεγάλο κεφάλαιο της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της Λέσβου.

Μουσεία
Από τη «πρωτοείποτη αλήθεια» του Θεόφιλου στα Μεγάλα Βιβλία του Teriade. Από τον κυβισμό του Πικάσο στο σουρεαλισμό του Μιρό. Από τις εξαϋλωμένες φιγούρες του Τζιακομέτι στη σαφήνεια του Λε Κορμπιζιέ. Η απόσταση για όλα αυτά είναι μικρή και μπορείτε να την καλύψετε στη Λέσβο.

Μουσείο του Θεόφιλου Χατζημιχαήλ

Τo Μουσείο του Θεόφιλου Χατζημιχαήλ στο προάστιο Βαρειά της Μυτιλήνης ανεγέρθηκε το 1964 με έξοδα του Μυτιληνιού καλλιτεχνικού εκδότη στο Παρίσι, Στρατή Ελευθεριάδη (Teriade) και στεγάζει 86 ζωγραφικούς πίνακες του πιο διάσημου Έλληνα λαϊκού ζωγράφου. Ο Θεόφιλος γεννήθηκε και έζησε τα παιδικά του χρόνια στην περιοχή της Βαρειάς. Αργότερα κατέφυγε στην Σμύρνη και από εκεί πήγε στο Πήλιο, όπου επί τριάντα χρόνια περιπλανιόταν στα χωριά ντυμένος άλλοτε τσολιάς και άλλοτε Μεγαλέξανδρος. Στην Μυτιλήνη επέστρεψε μετά την απελευθέρωσή της και ολοκλήρωσε τον κύκλο ζωγραφικής του. Στα έργα του με θέμα τη φύση, την ιστορία, τη μυθολογία και τη λαογραφία απέδωσε την ελληνικότητα και εικονογράφησε την ελληνική λαϊκή παράδοση με έναν τρόπο ανεπανάληπτο.

Μουσείο - Βιβλιοθήκη Στρατή Ελευθεριάδη (Teriade)

Το Μουσείο - Βιβλιοθήκη Στρατή Ελευθεριάδη (Teriade) με τον ελαιώνα που το περιβάλλει και το Μουσείο Θεόφιλου, αποτελούν ένα μοναδικό σημείο πολιτισμού στο νησί. Τα «Grands Livres» (Μεγάλα Βιβλία), εκδόσεις του Teriade, με πρωτότυπα έργα τέχνης των μεγαλύτερων καλλιτεχνών της εποχής του, στα οποία ο κάθε ζωγράφος δεν εικονογραφεί απλώς κείμενα, αλλά δημιουργεί ένα βιβλίο που καταλήγει να είναι ένα έξοχο έργο τέχνης, εκτίθενται σ’ αυτό το σπίτι του πολιτισμού. Εκτός από τα «Μεγάλα Βιβλία», ο Teriade υπήρξε δημιουργός και του περιοδικού «Verve», με λιθογραφίες των Σαγκάλ, Ματίς, Πικάσο, Λεζέ, καθώς και αντίγραφα μεσαιωνικών χειρογράφων. Τέλος, έργα γνωστών Ελλήνων ζωγράφων, όπως του Τσαρούχη, του Κανέλλη, του Βακιρτζή κ.ά., έχουν βρει μία μοναδική στέγη.

Παλιό και ένα Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο

Ένα Παλιό και ένα Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο στη Μυτιλήνη αποκαλύπτουν τα ευρήματα ενός νησιού που έσφυζε από ζωή από τη νεολιθική εποχή. Το Παλιό κτίριο, ένα αρχοντόσπιτο με το υποστατικό του, χτισμένο στις αρχές του 20ού αιώνα σε εκλεκτικιστικό ρυθμό, αξίζει την επίσκεψη και μόνο για το κτίριο! Ξεχωρίζουν τα αιολικά κιονόκρανα και οι επιγραφές. Το Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο, υπόδειγμα σύγχρονης μουσειολογικής αντίληψης, βρίσκεται στην περιοχή Kιόσκι, εκεί όπου οι πρόσφατες ανασκαφικές έρευνες έφεραν στο φως το ιερό της Αφροδίτης. Η έκθεση δίνει στον επισκέπτη την εικόνα του τρόπου ζωής στη Λέσβο από τον 2ο αιώνα π.X. έως τον 3ο αιώνα μ.X.

Βυζαντινό Μουσείο

Το Βυζαντινό Μουσείο στεγάζεται απέναντι από το ναό του Αγίου Θεράποντος. Κειμήλια μεγάλης εκκλησιαστικής αξίας, φορητές εικόνες, άμφια, εκκλησιαστικά σκεύη, χειρόγραφα και παλαιά εκκλησιαστικά βιβλία, περίτεχνα τέμπλα παλαιών εκκλησιών, καθώς και μια εικόνα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου που φιλοτέχνησε ο Θεόφιλος, ξετυλίγουν την εκκλησιαστική ιστορία του νησιού.

Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας Λέσβου

Στην Αγία Παρασκευή Λέσβου το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς δημιούργησε και λειτουργεί το Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας Λέσβου το οποίο στεγάζεται στο χώρο του παλαιού κοινοτικού ελαιοτριβείου του οποίου τα "αμπάρια" είχαν ανακαινισθεί από την Κ.Π. LEADER.

O σωζόμενος ιστορικός εξοπλισμός, που έχει αποκατασταθεί, αναδεικνύεται υποδειγματικά, μέσω της επιδεικτικής λειτουργίας του και της πλαισίωσής του με ψηφιακές παραγωγές.

Επίσης παρουσιάζεται η εξέλιξη των μηχανημάτων, με έμφαση στις αλλαγές που επέφερε η εισαγωγή της μηχανικής κίνησης στην ελαιοπαραγωγή.

Με την περιήγησή σας στο Μουσείο μπορείτε να ενημερωθείτε για τα τρία βασικά στάδια της διαδικασίας παραγωγής ελαιολάδου: τη σύνθλιψη του καρπού, τη συμπίεση του ελαιοπολτού και το διαχωρισμό του λαδιού από το νερό.

Μουσείο ούζου

Στον τόπο παραγωγής του ονομαστό ούζο, το γραφικό Πλωμάρι της Λέσβου, βρίσκεται και το μοναδικό μουσείο στον κόσμο αφιερωμένο στο ούζο. Δίπλα στα σύγχρονα, ιδιόκτητα αποστακτήρια της Ποτοποιίας Βαρβαγιάννη θα συναντήσετε το Μουσείο του Ούζου το οποίο δημιούργησε με πολλή μεράκι η ομώνυμη οικογένεια και χρηματοδοτήθηκε από την Κ.Π. Πρωτοβουλία LEADER. Εδώ μπορείτε να δείτε τα πρώτα εργαλεία που χρησίμευαν για την εμφιάλωση και την επικόλληση της διάσημης Μπλε Ετικέτας και το πρώτο καζάνι απόσταξης που κατασκευάστηκε το 1858 στην Κωνσταντινούπολη, στο οποίο δοκιμάστηκαν μυστικά αιώνων και τεχνικές για να γεννηθούν οι συνταγές των χαρμανιών για την απόσταξη.

Μουσείο Σαπουνιού

Μουσείο Σαπουνιού λειτουργεί στο Πολύκεντρο του Δήμου Πλωμαρίου (το ανακαινισμένο και μετασκευασμένο πρώην σαπωνοποιείο Πούλια), όπου εκτίθενται όλα τα σύνεργα παρασκευής του προϊόντος, ετικέτες από διάφορες μάρκες λεσβιακών σαπουνιών, καθώς και η εμπορική αλληλογραφία των ιδιοκτητών του σαπωνοποιείου με αγορές του εξωτερικού, όπου λειτουργεί και συνεδριακό κέντρο το χρηματοδοτήθηκε από την Κ.Π. Πρωτοβουλία LEADER.

Μνημεία Ιστορικού Ενδιαφέροντος
Τα υλικά κατάλοιπα του παρελθόντος στην Λέσβο είναι διάσπαρτα και πολυάριθμα. Αναφέρουμε ενδεικτικά τρία μνημεία από διαφορετικές χρονικές περιόδους, που αναδεικνύουν την πολυμορφία του πολιτιστικού πλούτου του νησιού.

Αρχαίο Θέατρο Μυτιλήνης

Μία ακμάζουσα κοινωνία, όπως αυτή της Μυτιλήνης, δεν θα μπορούσε να μην έχει το θέατρό της. H πρώτη οικοδομική φάση του Αρχαίου Θεάτρου Μυτιλήνης χρονολογείται στην πρώιμη Ελληνιστική περίοδο, αλλά κατά την Yστερορωμαϊκή περίοδο το θέατρο μετασκευάσθηκε και υπολογίζεται ότι είχε χωρητικότητα περίπου 10.000 θεατών. O Πλούταρχος, στο βίο του Πομπηίου, αναφέρει ότι ο Ρωμαίος στρατηγός θαύμασε το θέατρο της Μυτιλήνης και αντέγραψε το σχέδιό του για το θέατρο που έκτισε στη Ρώμη το 55 π.X. Αξίζει μια επίσκεψη, απλά και μόνο για την υπέροχη θέα που προσφέρει.

Ρωμαϊκό Υδραγωγείο

Στη θέση Μόρια σώζεται τμήμα του Ρωμαϊκού Υδραγωγείου, και συγκεκριμένα μία τοξοστοιχία μήκους 170 μ. με 17 τόξα. Το υδραγωγείο μετέφερε νερό στη Μυτιλήνη από τον Όλυμπο. Αποτελεί εξαιρετικό δείγμα των οικοδομικών τεχνικών που ανέπτυξαν οι Ρωμαίοι. Η κατασκευή του χρονολογείται στο τέλος του 2ου ή τις αρχές του 3ου μ.Χ. αιώνα.

Κάστρο της Μυτιλήνης

Στο βορειοανατολικό άκρο της πόλης, στο ψηλότερο σημείο της χερσονήσου, βρίσκεται το κάστρο της Μυτιλήνης, ένα από τα μεγαλύτερα της Μεσογείου, στη θέση της αρχαίας ακρόπολης. Η παλαιότερη φάση του χρονολογείται στον 6ο αιώνα και αποτέλεσε τμήμα του οικοδομικού προγράμματος του Ιουστινιανού. Οι κατακτητές και οι σεισμοί αφήνουν έντονα σημάδια πάνω του, παρ’ όλα αυτά αποτελεί ένα από τα καλύτερα δείγματα οχυρωματικής αρχιτεκτονικής. Από τη δεκαετία του ’70 επισκευάζεται και συντηρείται, ενώ ταυτόχρονα αποκτά τη λειτουργία μνημείου.

Παραδοσιακές Τέχνες

Στην Λέσβο, της συστάσεως του χώματός της, αργιλόχωμα και κοκκινόχωμα, γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη η αγγειοπλαστική. Ακόμη και σήμερα εργαστήρια κεραμικής ή «τσουκαλάδικα» όπως τα λένε οι ντόπιοι βρίσκονται διάσπαρτα στο νησί.

Επίσης, ανεπτυγμένη είναι και η ξυλογλυπτική, όπου έμπειροι τεχνίτες σκαλίζουν το ξύλο της ελιάς, της καστανιάς και της κερασιάς, ζωντανεύοντάς το, δίνοντάς του μορφή, τιμώντας τους Αγίους στους ναούς και στα μοναστήρια και διακοσμώντας τα σπίτια με τα περίφημα λεσβιακά ξυλόγλυπτα έπιπλα.

Πηγές: «Νήσων Περίπλους» Δίκτυο Αναπτυξιακών Εταιριών Νησιωτικής Ελλάδας, Οδηγός εναλλακτικού τουρισμού για τα ελληνικά νησιά ISBN: 978-960-98860-4-8
Φωτογραφίες: «Ανακαλύψτε τη Λέσβο» Θεματικός Οδηγός, Έκδοση: Δήμος Λέσβου ISBN: 978-960-99587-8-3
Φωτογραφίες: Έφη Παρούτσα